reflectie78(1-2).vp

werkelijking stellen tegenover het nieuwe, holistische streven naar integratie van de delen tot een geheel. Dan zien we in het denken de verandering van rationeel naar intuïtief, van analyse naar synthese, van reductionistisch naar holistisch en van rechtlijnig naar niet-rechtlijnig, of netwerkverbanden. Ten aanzien van maatstaven, waardetoekenning en uitingen is er een verschuiving van expansie naar behoud, van concurrentie naar samenwerking, van kwantiteit naar kwaliteit en van over- heersing naar deelgenootschap .3 De betekenis voor de Kerk Wat heeft dit allemaal met de Kerk van doen? De Kerk, onze Kerk, is een holistische gemeenschap, althans in wording. In die zin en met het bovenstaande in gedachte, loopt zij vooruit op de veranderingen die gaande zijn – de Kerk waarvan Paulus, al- weer!, zegt dat wij leden zijn van één lichaam. Het is verrassend om te lezen (1Kor12:12,13,20; 25,26; Rom 12:4,5) hoe actueel zijn visie van toen nu is. Hij spreekt over het met elkaar verbon- den zijn en afhankelijk zijn van elkaar en één in Christus. Dat het in de praktijk niet zo ideaal is, heeft mogelijk te maken met het wel met woorden uitspreken, maar (nog) niet beseffen, evenmin geheel ervaren. De Kerk zal daarom dat overstijgende bewustzijn moeten bewerkstelligen, een overgang van het profa- ne naar het sacrale van de eenheid van alle leven. Het normale, rationele bewustzijn is slechts een type be- wustzijn; daarbuiten, voor de meesten onder ons geheel onbe- wust, liggen andere bewustzijnsvormen, gescheiden door dunne sluiers. Het is heel goed mogelijk door het leven te gaan zonder hun bestaan te vermoeden. De werkelijkheid, ervaren door een rationeel bewustzijn, is dan een gedeelde, onvolledi- ge werkelijkheid. Toch zullen de sluiers plots kunnen optrek- ken door de juiste ‘prikkels’, zoals flitsen van inzicht, woor- den, klanken (muziek), beelden, symbolen – alle afkomstig uit het tot nu toe onbewuste. Waartoe die prikkels ons brengen, is een andere, meer omvattende bewustzijnstoestand en het dan ervarene zouden we onder een noemer kunnen plaatsen: holis- tische of mystieke ervaring. De ruimte waarin dat gebeurt, is vanuit religieus perspectief dan een geheiligde ruimte gewor- den, al dan niet begrensd door mensenhanden – ook de natuur kent die ‘ruimten’. Niet elke kerk met haar klanken, woorden en symbolen (in beelden en geloofsvisies) is een geheiligde ruimte; niet elke geheiligde ruimte kan de prikkel tot stand brengen. Ontvan- kelijkheid daartoe is een voorwaarde en ook dat garandeert nog geen mystiek. De rol van de Kerk Een Kerk in al haar schakeringen heeft mijns inziens tot voor- naamste taak en doel degenen die haar zoeken zulk een ruimte te bieden. En wonderlijk genoeg zijn anderen daarin medebe- palend, immers, wij samen, de mensen zelf, vormen de Kerk, maar te veel wordt met ‘kerk’ alleen het gebouw in verband gebracht of, wat beter geassocieerd, het leerstellige, groten- deels mentale bouwwerk. Mystieke ervaringen zijn steeds ervaringen van heelheid, een bewustwording van de verbondenheid met de ander. De ander staat immers dan niet meer op zich – en de gevolgen ui- ten zich in een gemeenschap van mensen en daarbuiten. In christelijke termen is dat de wezenlijke band van de naasten- liefde die zich gemakkelijk – indien die echt ervaren wordt – laat uitbreiden tot de wereld. Of anders gesteld: het Koninkrijk der Hemelen op aarde ontstaat. De Kerk heeft andere taken en doelstellingen waartoe op het sociale vlak het bijdragen tot de gelijkberechtiging van vrouwen en mannen behoort, een proces dat grotendeels bui- ten de Kerken om een halve eeuw geleden pas werkelijk tot stand begon te komen, maar nog lang niet is voltooid. Dat onze Kerk, met andere, nu uiteindelijk de positie van vrouwen gelijkstelt aan die van mannen door het gewijde ambt zonder onderscheid open te stellen, is zeker van grote betekenis, ook al vindt dit plaats op kleine schaal binnen een Kerk van ge- ringe omvang. Tot de andere taken en doelstellingen behoort zeker het leerstellige – de visie op Gods-, mens- en wereldbeeld – dat zingevend op het bestaan werkt. Dit is wel bijzonder van be- lang, maar toch minder wezenlijk. Het leerstellige aspect van de Kerk spreekt inmiddels nauwelijks meer aan, laat staan dat er sprake is van ervaren. Tot het wezenlijke behoort dus, veel meer nog dan haar leerstellige taak en ‘de verkondiging van het evangelie’, die sacrale bewustwording. De Kerk heeft de crisis waarin zij zich bevindt dan ook ten dele te wijten aan eeuwenlange verwaar- lozing van dit wezenlijke van haar Kerk-zijn. Dat aan sacrale bewustwording en ervaring nu sterke behoefte is, moge onder meer blijken uit de grote aandacht en vraag naar spiritualiteit. 4 Frank den Outer (1934) is de regionair bisschop van de Vrij- Katholieke Kerk in Nederland. In de jaren ’60 was hij een viertal jaren werkzaam bij een bedrijf in het UK, na te zijn afgestudeerd aan de TU Delft. In 1963 werd hij tot priester gewijd. Terug in Nederland kwam hij in dienst van een elektro- technische, industriële firma die hem in vele delen van de wereld bracht. Zijn bisschopswijding vond plaats in 2002. De auteur is sterk christocentrisch ingesteld, erkent dankbaar dat spirituele stromingen in theosofie en gnostiek verdiepend hebben gewerkt, en nog werken, op het vrij-katholieke denken en de liturgische vormen. Hij meent dat de synthese met deze ten dele niet-christelijke esoterie steeds in christelijke termen dient te worden verwoord. Noten 1 Paradigma : volgens Van Dale – groot woordenboek hedendaags Nederlands: “Constellatie van overtuigingen, waarden en handelwijzen die door de leden van een bepaalde samenleving worden gedeeld”. 2 The Aquarian Conspiracy – personal and social transformation in the 1980s. Marilyn Ferguson, 1980, 448 p., Tarcher, Los Angeles. 3 Onder verwijzing naar tabel 1.1 uit het verhelderende werk “Het levensweb – levende organismen en systemen, inzicht in de grote sa- menhang”. Fritjof Capra, Kosmos, Utrecht, 1996, 320 p. 4 Spiritualiteit wordt aan de Nederlandse universiteiten gedoceerd. Er zijn avondcursussen, sinds begin jaren ’90 aan de VU, Amsterdam, onder de titel Wijsbegeerte en Spiritualiteit , wijsgerige verheldering van spiritualiteit en mens-zijn, uitgaande van de Westerse traditie met haar Griekse, Joodse en Christelijke bronnen. (Dus voornamelijk een Christelijke en Joodse spiritualiteit; er zijn ook niet-religieuze vormen van spiritualiteit). In Arnhem (in het kader van het Stadspastoraat): Leven met jezelf – spiritualiteit, (zelf)reflectie, geleid door een docente Spiritualiteit en Mystiek, (cursus 2003/4). Enkele toonaangevende publicaties: Spiritualiteit - vormen, grondslagen, methoden , Kees Waaijman, uitgave Kok Kampen, 954 p., 2000; 3e druk 2001. De auteur is hoogleraar Spiritualiteit aan de KU, Nijmegen. Spirituality for the skeptic - the thoughtful love of life, Robert C. Solomon, uitgave Oxford University Press, 2002, 159 p. De auteur is hoogleraar Business and Philosophy aan de University of Texas, Austin. A Dictionary of Christian spirituality, Gordon S. Wakefield, editor, uitgave SCM Press London, 1993, 6e druk, 1996, 400 p. 5 Reflectie 1 (1-2) september 2004