reflectie 10(1) voorjaar 2013.vp

moet het mogelijk zijn een superieure mens te maken. Wanneer hebben we dat eerder gehoord? Op naar het tijdperk van de posthumane mens? Ik hoop het niet mee te maken! Microsoftman en miljonair Bill Gates is er kennelijk heel enthousiast over en steunt de onderzoeksactiviteiten van Ray Kurzweil, een van de meest vooraanstaande futurologen en uitvinders ter wereld. Was adviseur van enkele Amerikaanse presidenten en is adviseur van het Pentagon en NASA en wordt gezien als een toonaangevend wetenschapper op het ge- bied van de toekomstige robottechnologie en kunstmatige in- telligentie. Hij is van mening dat de huidige mens vervangen zal worden door de robotmens, de ‘posthumane mens’, de ‘transhumane mens’. In Kurzweils boek ‘The Singularity is near, When Humans Transcend Biology’ bespreken Kurzweil en Gates op quasi-religieuze wijze de ontwikkeling naar de ‘transhumane mens’ en het plan van Kurzweil om ‘de materie en de energie in het universum met intelligentie te doordrin- gen’, waardoor het universum zal ‘ontwaken, bewust worden en ongelooflijk intelligent zal zijn’. Een ‘soort charismatisch besturingssysteem’, dat volgens Kurzweil ‘dicht in de buurt van God komt’. Marcel Messing wijst er terecht op dat Kurzweil er kenne- lijk niet van op de hoogte is dat alle grote wijzen, mystici en gnostici weet hebben van een altijd aanwezige kosmische in- telligentie, een Bewustzijn zonder begin of einde, waarin licht en liefde de hoogste kwaliteiten zijn. Naar een Utopia? Maar ten koste van wat en wie gaat deze ontwikkeling naar die transhumane mens? Naar een Utopia? Een vraag die mij al op jonge leeftijd bezig hield. In 1982 stelde ik daarom mijn boek ‘Keergang’ samen (uitgegeven door L.J.Veen). Een boek waarin politici en journalisten door het vertellen van een ver- haal laten zien hoe maatschappelijke verschijnselen en ideeën van nu zich in de toekomst zouden kunnen ontwikkelen. Zelf schreef ik ook een verhaal. Je zou het science fiction kunnen noemen, maar dan van het serieuze sociologische/ maatschap- pelijke genre. Ik zag met mijn medeauteurs toen al ontwikke- lingen in de samenleving die ons niet vrolijk stemden. Maatschappelijke sciencefiction is een subgenre van scien- cefiction waarbij meer de nadruk wordt gelegd op de sociolo- gische aspecten van een beschaving en minder op technologie en avontuur. In dit genre vallen ook door een breder publiek gelezen boeken, waarvan George Orwells ‘1984’ het bekend- ste voorbeeld is. Een van de eerste sciencefictionschrijvers die sociologische thema’s aansneed was de Brit H.G. Wells in ‘De Tijdmachine’ uit 1895. Hij schrijft hierin over een tijdreiziger die in de verre toekomst twee volken op aarde aantreft: de sierlijke Eloi en de monsterlijke Morlocks, die beide uit de mensheid zijn ontstaan. In de Verenigde Staten begon deze stroming in de jaren 40 met schrijvers als Robert Heinlein en Isaac Asimov. De laatste poneerde voor dit subgenre de term ‘Social Science Fiction’. Dystopische en utopische verhalen vallen ook vaak in het genre van maatschappelijke sciencefic- tion: ‘Wij’ van Jevgeni Zamjatin, ‘Brave New World’ van Aldous Huxley, het al genoemde ‘1984’ en Ray Bradbury’s ‘Fahrenheit 451’ dat ook is verfilmd. Maatschappelijke Science Fiction In de jaren ‘60 begon het moderne tijdperk van de scienceficti- on. Schrijvers van maatschappelijke sciencefiction uit die tijd zijn Harlan Ellison, Brian Aldiss, Ursula Le Guin, Kurt Von- negut en Robert Heinlein. Ellison schrijft vooral anti-militai- ristische romans, Le Guin over antropologische, feministische en sociologische problemen in afgelegen beschavingen en Vonnegut vooral over ethische vraagstukken. In zijn boek ‘De grote pianola’ wordt in een klein stadje in de Verenigde Staten na de Grote Oorlog alle handenarbeid vervangen door machi- nes. De mens is verdrongen door een computer en zijn pons- band. Wat rest is eindeloze verveling, slechts een kleine elite vindt nog emplooi. Het boek bevat een aantal treffende be- schrijvingen van huidige en mogelijke toekomstige maat- schappelijke ontwikkelingen, en een aantal even interessante misverstanden daaromtrent. Isaac Asimov: I, Robot Het was overigens Isaac Asimov die met zijn bundel ‘I, Ro- bot’ in de jaren ‘40 voor filosofen de toon zette om eens stevig na te denken over robots. Met zijn drie wetten bedacht de science-fiction schrijver een manier om de mensheid te behoe- den voor kwade daden van de mechanische wezens. Hoe valt de vergelijking met Asimov’s werk en échte robotica uit? De film ‘I, Robot’ uit 2004 blies de drie wetten nieuw leven in, met het nodige Hollywoodgeweld natuurlijk. Je zou zeggen, een gewaarschuwd mensheid telt voor twee, schreef ik in mijn inleiding al in het boek ‘Keergang’, waarin ook collega’s en een ex-bewindsman (Wil Albeda) hun veront- rusting over de toekomst uitspraken, maar de geschetste ontwik- kelingen geven weinig reden tot hoop. Het is wel heel griezelig en schimmig wat er op allerlei befaamde universiteiten in Ame- rika zoals het MIT, en allerhande duistere instituten, aan weten- schappelijk onderzoek wordt uitgevoerd. De wetenschappers die dergelijk onderzoek doen en in ‘Technocalyps’ aan het woord komen, blijken elk kritisch vermogen kwijt te zijn. Ze geloven met een bijna religieus fanatisme in hun voor de mens- heid zegenrijke onderzoek. Brrrr! Het sombere scenario dat de samenleving steeds meer ont- menselijkt wordt hoeft geen werkelijkheid te worden omdat het aantal mensen dat wakker begint te worden gaat toenemen en men gaat inzien wat er werkelijk speelt. Want profetieën zijn waarschijnlijkheden die niet uit hoeven te komen en heb- ben daardoor vaak een preventief doel. ‘Alles moet open’ luidt de titel van het boek van Dianne Bosch over het misbruik dat zij onderging (zie de boekbespreking in vorig nummer van Reflectie). Alles gaat in deze tijd ook open. Steeds meer komt aan het licht. Het Licht plaats alles in het licht, het zorgt dat mensen ontwaken en er steeds meer aan het licht komt. Beer- putten gaan open en nodigen ons uit tot ontwaken. Bewusten aller landen, verenigt u! * * * Aat de Kwant met een textielcol- lage van de Bhagavad Gita, die door zijn goede vriend en buur- man, Reinier Pepping, is ge- maakt 3 Reflectie 10(1), voorjaar 2013