reflectie 10(1) voorjaar 2013.vp

De Herziening van de Liturgie Mgr Gert Jan van der Steen Met Pasen 2013 is de herziene liturgie in werking getre- den. Het herzieningsproces heeft lang geduurd, maar nu is het zo ver. In dit artikel worden de achtergronden belicht en worden enkele voorbeelden van wijzigingen getoond. Waarom was deze liturgieherziening nodig? Wensen voor een herziening van de liturgie komen voort van- uit zowel de kerkgemeenten als vanuit de Clericale Synode (de priesters en diakenen, kortweg de CS genoemd). Die wen- sen waren de afgelopen jaren heel divers. Sommig taalgebruik leek verouderd, of was onnodig mannelijk. Inhoudelijk had men behoefte aan een meer vrouwelijke of androgyne vorm, met meer affirmatieve (bevestigende i.p.v. vragende) formule- ringen. De interpretaties van kerkleden veranderden ook, waardoor behoefte ontstond aan het zorgvuldiger omgaan met begrippen als ‘kwaad’ en ‘zonde’. De uitgangspunten en overwegingen die als richtlijn zijn gebruikt voor de liturgieherziening werden in het zogenoemde ‘Startdocument’ opgenomen. (Zie voor het Startdocument het kader bij dit artikel.) Naast de teksten van de liturgieën is ook gewerkt aan een actualisatie van de lezingen en de collectegebeden. Dit ge- beurde, vanuit het gezichtspunt van de kerkleden en bezoe- kers, meer op de achtergrond. Ook deze lezingen zullen vanaf Pasen gebruikt worden. Het wijzigen van de liturgie doe je niet zomaar De liturgie is het meest bindende element tussen leden van de VKK. Een goede uitvoering van de liturgie heeft een grote uit- werking op ons innerlijk en op onze omgeving. Vandaar dat zorgvuldigheid geboden is bij het herzien van de liturgie. Dat geldt in het bijzonder voor het tweede deel van de H. Mis waar- in eigenlijk geen inhoudelijke wijzigingen zijn toegestaan. Naast zorgvuldigheid is een zo groot mogelijke consensus nodig, zodat de herziene liturgie een gemeenschappelijk bezit kan worden en in eendracht kan worden uitgevoerd. De organisatie van de liturgieherziening In een wat verder verleden was een herziening van de liturgie vooral een zaak van de bisschoppen, verenigd in de internatio- nale Algemene Bisschoppelijke Synode. Later werden er ook priesters bij betrokken. Er kwam veel voorbereiding bij kij- ken, maar uiteindelijk kon een herziening in zijn geheel wor- den afgekeurd, uiteraard tot frustratie van betrokkenen. Ook een reeds herziene liturgie kon door kerkgemeenten worden afgewezen. Bij de huidige herziening is er voor gekozen om de gehele Nederlandse kerkprovincie er bij te betrekken. Het is een initi- atief van onze kerkprovincie. Een dergelijk proces kost uiter- aard meer tijd dan wanneer het zich alleen onder priesters en bisschoppen afspeelt. Organisatorisch werden de volgende kerkorganen bij het proces van herziening betrokken. De kerkgemeenten . Zij doen verzoeken tot wijziging, krij- gen een voorstel voor een herziene liturgie, proberen deze uit in een ‘try-out’, bespreken onderling de ervaringen en brengen verslag uit. De Clericale Synode . Ook synodeleden kunnen voorstellen voor wijziging doen. Binnen de CS functioneert de liturgiecom- missie die nieuwe versies van de liturgie voorbereidt en voorlegt aan de CS. Deze bespreekt een nieuwe versie en levert com- mentaar. Dit commentaar is niet altijd eenduidig. Soms wordt een herziene passage het voordeel van de twijfel gegeven en op- genomen in de try-out versie, vooral om te kunnen ervaren hoe de uitwerking van deze passage is bij ‘echt gebruik’. Bij voort- durend verschil van inzicht kan er uiteindelijk voor gekozen worden om een passage in twee alternatieve vormen op te ne- men waarbij de celebrant de keuze wordt gelaten. Het Episcopaat (alle bisschoppen samen) heeft een eigen verantwoordelijkheid. Het Episcopaat houdt het overzicht over het gehele proces en weegt de commentaren en ervaringen van álle betrokkenen af. Ook hier wordt naar consensus gezocht. Bij twijfel kan besloten worden om de huidige versie van een passage aan te houden. De Regionaris is eindverantwoordelijke voor alles wat in de kerkprovincie gebeurt. Hij heeft het laatste woord. Hij dele- geert taken en houdt contact over de uitvoering. Hij stelt for- meel de liturgie in werking. De internationale Algemene Bisschoppelijke Synode . Wanneer er bij de herziening van de liturgie sprake is van in- houdelijke wijzigingen dan moet ook deze Synode daar uitein- delijk een oordeel over geven. Het besluit daarvoor ligt bij de Voorzittend Bisschop. Deze wordt door de Regionaris steeds op de hoogte gehouden van de vorderingen van het proces. Hoe is het proces verlopen? De eerste versie van de herziene liturgie werd in 2009 in drie kerkgemeenten uitgeprobeerd, gedurende drie zondagen. De li- turgiecommissie verwerkte de resultaten. Intussen waren er aan- vullende voorstellen, vooral vanuit de CS. Ook deze werden verwerkt en een nieuwe versie werd aangeboden aan de CS. Na de nodige amendementen werd deze versie aangeboden aan de kerkgemeenten voor een try-out. In het begeleidende startdocu- ment (zie apart kader) werd een en ander uitgelegd. In 2011 werd de try-out uitgevoerd in alle negen kerkge- meenten, gedurende zes zondagen. De bevindingen werden door de liturgiecommissie verwerkt in een volgende versie die weer werd aangeboden aan de CS. Alle leden van de CS had- den meegedaan aan de try-out en leverden ook hun commen- taar. Sommigen boden nieuwe voorstellen voor aanpassing aan die voor de nodige discussie zorgden. Uiteindelijk werd een nieuwe versie aangeboden aan de Regionaris ter bespreking in het Episcopaat. Na overleg met de liturgiecommissie heeft het Episcopaat daarna een aantal wijzigingen aangebracht en heeft de Regionaris de definitieve versie vastgesteld. 6 Reflectie 10(1), voorjaar 2013