Reflectie 10(4) 2013 winter.vp

Boekrecensies en -aankondigingen Aat de Kwant Rimmer Mulder Seks in de kerk Hoe Nederland zijn kuisheid verloor Atlas Contact 2013 In de jaren zestig raasde de seksuele revo- lutie als een wervelwind door de kerken in Nederland. De christelijke zedenleer die zo lang als een zware deken over de samenle- ving had gelegen werd aan de kant gegooid, het ene na het andere taboe werd opge- ruimd: geboortebeperking, ongehuwd sa- menwonen, homoseksualiteit. Gods gebo- den en verboden werden ingehaald door de actualiteit. Rimmer Mulder maakte de ontwikkeling mee als journalist en als kind van de gereformeerde zuil. In zijn boek ‘Seks en de kerk - Hoe Nederland zijn kuisheid verloor’ doet hij verslag van wat de kerken tijdens de seksuele revolutie overkwam. Het volk schikte zich niet langer naar de strenge voorschriften voor de omgang tussen man en vrouw. Langzaam maar zeker werd God de afgelopen eeuw uit de slaapkamers van gelovigen van alle gezindten verdreven. Mulders boek is een fraaie en helder geschreven combina- tie van eigen herinneringen, documentatie en interviews met generatie- genoten, zielzorgers en maatschappelijk werkers. Hij las het Boek der Boeken er nog eens op na evenals allerlei moraaltheologen. Hij verd- iepte zich ook grondig in dat ándere geloof, dat hij niet van huis uit kende, het katholicisme, en komt tot de conclusie dat de onmogelijke eisen die de twee kerken aan hun schaapjes stellen op het gebied van seks niet zo heel veel veel verschillen. De meeste verwondering wekte bij Mulder de Rooms-katholieke kerk. Het was voor hem tenminste wonderlijk te ervaren hoe de katho- lieke zeden van zo’n vijftien eeuwen oud nooit wezenlijk zijn veranderd en nog altijd als de enige en juiste moraal de mensen wordt voorge- houden. Britta Böhler De beslissing Cossee 2013 Ook zij was onlangs te zien in mijn favoriete tv-programma ‘Boeken’ op zondagmorgen. Britta Böhler vertelde daar zo overtuigend en treffend over haar boek dat ik het de volgen- de dag meteen ter bespreking aanvroeg. Met dank aan Wim Brands die er altijd weer in slaagt heel boeiende schrijvers aan tafel te krijgen. Begin 1936 publiceerde Thomas Mann, die toen al drie jaar in Zwitserland woonde, in een Zwitserse krant een open brief. De be- kende schrijver en Nobelprijswinnaar nam in krachtige bewoordingen afstand van het nati- onaalsocialistische regime in Duitsland, zijn vaderland. In de dagboe- ken die hij altijd bijhield, wijdt hij aan deze brief slechts weinig woor- den. Hij diende de brief in bij de redactie, belde de volgende dag dat hij er toch nog over wilde nadenken en gaf pas twee dagen later toestem- ming om hem te publiceren. De advocate Britta Böhler probeert in haar boek ‘De beslissing’ in romanvorm te reconstrueren wat er in die da- gen door Mann heen gegaan moet zijn. Er stond voor hem veel op het spel. Weliswaar had hij zijn vaderland al verlaten en waren zijn huis en spullen geconfisqueerd door de nazi’s, maar publicatie van de brief zou betekenen dat zijn boeken niet langer in Duitsland gelezen moch- ten worden. Bovendien werd zijn privéleven, inclusief z’n nooit openlijk beleden homoseksualiteit, ook openbaar en zouden ook zijn familiele- den gevaar lopen. In deze roman weet Böhler Thomas Manns dilemma boven het persoonlijke uit te tillen naar de universele vraag: als je geconfronteerd wordt met het kwaad, mag je dan zwijgen uit eigenbelang of moet je stelling nemen? Mann koos het laatste. Die drie dagen vol mijmeringen leveren niet echt spannende literatuur op. Böhler doet namelijk of we steeds in het hoofd van Thomas Mann zitten, maar in werkelijkheid is er continu een alwetende verteller aanwezig die van alles feiten en gebeurtenissen uit het leven van Mann, op de hoogte lijkt te zijn, maar echt storen doet het niet. De beslissing is gewoon een mooi geschreven roman die ons een blik gunt in het dilemma waarmee een van de grootse schrijvers van de 20e eeuw werd geconfronteerd. Vaardig weet zij van dit ‘monument van de Duitse literatuur’ een mens van vlees en bloed te maken die zich net als iedereen druk maakt om alledaagse dingen. Boeiend is te lezen hoe een keuze die voor ons zo logisch lijkt, voor Mann er één was met vele haken en ogen. Achteraf is elke keuze im- mers eenvoudig. De mainstram zal hard oordelen en zeggen dat Mann een foute beslissing nam. Wie ‘De beslissing’ leest zal daar wellicht genuanceer- der over denken. De auteur (Freiburg, 1960) is bijzonder hoogleraar Advocatuur en voormalig lid van de Eerste Kamer voor Groen Links Jannie Regnerus Het lam Atlas Contact 2013 Het lam is het ontroerende verhaal van een vrouw die zich staande probeert te houden tegenover het leed van haar ernstig zieke kind. Het is de ongewone combinatie van beeldenassociatie-taal die deze roman tot een wonder van verbeelding maakt. In de roman reist Clarissa met haar zoontje af naar Gent om het schilderij Het Lam Gods van de gebroeders van Eyck te bekijken. Het lam is het symbool van de on- schuld, maar wat gebeurt er als op een dag een boosaardig onheil dat lam bedreigt? Het zoontje van Clarissa, Joris, is een kleu- ter die zich verwondert over een dood lam dat op een marktplein is achtergebleven. Niet lang daarna plast hij bloed. Kanker. Machteloos moet Clarissa toekijken hoe haar kind slopende behandelingen onder- gaat. Het verandert haar waarneming van de wereld om haar heen, waar sluipenderwijs kleur en leven uit verdwijnen totdat zij alleen nog verval en eindigheid ziet. De Kunst biedt tegenwicht, ze neemt Joris mee naar Gent om daar samen Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck te aanschouwen en hem en zichzelf ervan te overtuigen dat lang niet alle lammeren doodgaan. ‘Het lam’ is een gefragmenteerde, visuele roman - Jannie Regne- rus noemt het zelf een taalschilderij - vol symboliek (ook christelijke), vaak in de vorm van tegenstellingen en uitersten. Kleur die zich steeds verder terugtrekt uit het gezicht van Joris spat van het doek van schil- derijen. Twee duiven - één die niet snel genoeg opvliegt en één voor altijd gevangen in een goudgeel schijnsel - houden elkaar in even- wicht. Regnerus schrijft heel mooi en beeldend, maar doet ook weer niet haar best om heel mooi te schrijven. Zo weet ze treffende beelden af te wisselen met een alledaagse beschrijving. Toch blijft naast die schildering en stoffering de kern van haar verhaal overeind. Op onderkoelde wijze neemt Regnerus je mee in haar grote en het kleine leed. Ze mengt haar fascinatie voor schilderkunst met taal, in een indrukwekkende stijl. Het Lam is vooral een gevoelig verhaal dat zij in een prachtig taalgebruik weet te verwoorden, maar een tranen- trekker is het ook weer niet. Haar boek is een en al schoonheid in woorden die mij diep hebben geraakt. Het is een van de meest boeien- de romans van Nederlandse bodem die ik de laatste tijd las. Wellicht is het Tv-programma via ‘Uitzending gemist’ nog via inter- net te zien. Vooral kijken dan! Boekaankondigingen In deze rubriek worden overige boeken, die voor de lezer interessant kunnen zijn, maar waarvoor helaas nu geen plaats kan worden inge- ruimd in de uitgebreidere boekeninformatie, kort aangekondigd. Mogelijkerwijs worden enkelen hieruit uitgebreider besproken in het volgend nummer van Reflectie. Emmy van Schalkwijk: Toen ik wakker werd, Aspekt 2013 . Filoso- fisch reisverslag waarin de hoofdpersoon ‘Ik’ op zoek gaat naar ant- woorden op vragen. Christa Anbeek: Aan de heidenen overgeleverd, Hoe theologie de 21e eeuw kan overleven, Ten Have 2013 . In dit boekje geeft Christa Reflectie 10(4), winter 2013 29