15(2)18

 Abstract schilderij Het Zwarte Vierkant uit 1915  Abstract schilderij Wit op Wit uit 1918  Abstract schilderij Wit suprematisch kruis uit 1920/21 Reflectie jaargang ı5 nummer 2, zomer 20ı8 11 een weg uit de doodlopende weg van het materialisme. Ze intro- duceert veel nieuwe woorden en begrippen die onze ogen openen voor eeuwige vraagstukken, het mysterie van de dood, de raad- sels van het bestaan – en zorgt dat we ons daarvan bewust blijven en het niet meer vergeten. Ze roept de mens op in het eeuwige te leven en niet tevreden te zijn met het tijdelijke... Dat zijn gedurfde inzichten die niet ontkend kunnen worden. ’ Geïnspireerd door de theosofie ontwikkelt Ouspensky in zijn boek het idee van ‘ de vierde dimensie ’ als een metafoor voor het transcendente bewustzijn waarin tijd en ruimte worden overstegen. Hij kende de mystieke ervaring van de transcendentie van ruimte en tijd en noemde dat ‘de vierde dimensie’: het verstilde, onnoembare nulpunt vol energie waarin alles verdwijnt en van waaruit ruimte en tijd worden gecreëerd. Het is deze ’vierde dimensie’ waardoor Malevitsj gegre- pen wordt op zijn zoektocht om het ultieme mysterie van het bestaan te schilderen. Hij beseft dat hij in deze we- reld alles moet loslaten om iets te schilderen dat ruimte en tijd transcendeert. Hij voelt zich daarbij een ‘ingewij- de’ die als kunstenaar voor een breed publiek het myste- rie van het bestaan mag onthullen. Beelden van het mysterie van het bestaan Malevitsj begint een nieuwe serie schilderijen waarin hij op een lichte achtergrond geometrische vormen schildert. Veel van deze werken bevatten theosofische termen en verwijzingen naar de vierde dimensie. In 1915 worden de eerste werken getoond op de tentoonstelling ‘ 0.10 ’ in Sint Petersburg. De tentoonstelling wordt kritisch ontvangen maar levert Malevitsj, dankzij het vooruitstrevende karak- ter ervan, wel een reputatie op. Hij verklaart zichzelf hoofd van een nieuwe beweging, het ‘ suprematisme ’, waarin geo- metrische vormen de ‘suprematie’ over andere vormen innemen. In een mystiek en tegelijk utopisch pamflet (waarmee hij meteen beroemd wordt) verklaart hij dat hij zich los heeft weten te breken van tradities, op een nulpunt is aangeko- men en van daaruit mogelijkheden heeft geopend om met gewijde geometrie de vormen van de natuur te overtreffen en de wereld te veranderen. ‘ Ik transformeerde mezelf tot niets en van daaruit ontstond een nieuwe creatie, het suprematisme , dat de dynamische kracht in de nieuwe wereld gaat worden .’ 6 Het pamflet eindigt met een groots visioen: nieuwe geo- metrische vormen kunnen het fundament vormen van een nieuw Rusland en een nieuwe wereld. Malevitsj begint daarom zijn volgers op te roepen om de traditio- nele kunstwereld de rug toe te keren en ‘ suprematische vormen ’ toe te passen op meubels, kiosken, posters en theaterdecors. Deze ideeën leiden tot een nieuwe bewe- ging, die bijna een religie te noemen is, met het ‘ Zwarte Vierkant ’ als icoon. Het ‘ Zwarte Vierkant ’ is één van de bekendste werken uit die tijd en markeert de totaal nieuwe weg van de Russi- sche avantgarde. Malevitsj is er acht maanden aan bezig en tracht eerst op alle mogelijke manier met kleurige penseelstreken en asymmetrische vormen de zichtbare wereld te overstijgen. Tot hij hiermee plotseling stopt en met een symmetrisch zwart vierkant – dat zweeft in een smalle strook van puur wit licht – een statement maakt dat ons nu nog raakt. Het zwarte vierkant, duister, stil- staand, onbekend in de natuur, symbool van het niets, zweeft in een oceaan van licht, volgens Malevitsj sym- bool van de ‘ oneindige witte ruimte waarin God en de mens elkaar kunnen ontmoeten ’. Absolute duisternis en licht, leegte en volheid, niets en alles – in één beeld gevangen. Als tegenstellingen?