15(2)18

 Kubo-futurisme: Het binnenhalen van de roggeoogst uit 1911  Kubo-futurisme: Morgen in het dorp na de sneeuwstorm uit 1913  Kubo-futurisme: De houthakker uit 1912 Reflectie jaargang ı5 nummer 2, zomer 20ı8 9 keer ontwaar je een ingekeerde, diepgelovige mysticus die breekbare portretjes van Adam en Eva schildert. Of die een liefdevol Opperwezen schildert (half Christus, half Boeddha) dat vanuit een wolkendek op Aarde neer- kijkt. Of die betoverd lijkt door wat hij ziet in de natuur en van een knoestige eik een rode ‘boom des levens’ maakt, waar bosnimfen gracieus omheen zweven. Zoals in ‘ Eik met bosnimfen ’ van 1908 schildert Malevitsj een tijdlang een wereld die wemelt van esoterische symboliek. Hij ziet symbolisch schilderen in deze periode als een reactie op het realisme en naturalisme in de kunst. Voor hem is naturalistisch schilderen niet meer dan de oppervlakte weergeven, de buitenkant die je met je zintui- gen kunt waarnemen. Hij en veel van zijn tijdgenoten zoeken ernaar om uitdrukking te geven aan de wezens- diepte , de hogere werkelijkheid die zij vanuit hun inner- lijk kunnen waarnemen. Verbeeldingskracht, fantasie en intuïtie worden hierbij aangesproken om het juiste symbool te vinden die deze hogere werkelijkheid tot uitdrukking kan brengen. Het symbool wordt voor de schilder en toeschouwer de poort naar een niet direct zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Dit symbolisme was niet nieuw, het was al enige tijd bekend in de Russische literatuur, met name door de geschriften van de filosoof Merezjkovsky 2 die eind negentiende eeuw argumenteerde dat: al het zichtbare slechts een symbool is van een ‘andere’, hogere werkelijkheid die wij niet met de zintuigen kunnen waarnemen maar slechts via de kunst kunnen benaderen . In de kunst kon men de pas ontdekte elektriciteit zien als een metafoor voor het Goddelijk Licht en het vliegtuig een symbool voor het ontstijgen aan het Aardse. Alles kon symbolisch worden geduid en het was de opdracht van de kunste- naar het publiek hierin te gidsen. De geschriften van Merezjkovsky werden gretig gelezen en hadden grote invloed op de Russische literatuur, maar ook op de muziek, het theater en op de schilderkunst. Wanneer Malevitsj in Moskou werkt, drukt hij zich aan- vankelijk graag symbolisch uit, maar na een tijd ontdekt hij toch de beperkingen hiervan en gaat op zoek naar nieuwe wegen. Diepere structuren van de werkelijkheid In 1907 exposeert Malevitsj in Moskou, samen met de uit het Westen overgekomen Russische schilder Wassi- ly Kandinsky. 3 Die ontmoeting maakt diepe indruk op Malevitsj. Ze bespreken basisideeën van de theosofie en herkennen in elkaar het besef van een kosmische werke- lijkheid die de mens overstijgt, omgeeft, doordringt en draagt. Hiervoor zoeken zij schilderkunstige uitdrukkingen, en ze zijn het erover eens dat het platte vlak, puur, zonder perspectivische illusies, de beste uitdrukking is van het kosmische bewustzijn. In latere geschriften van Male- vitsj en Kandinsky wordt het duidelijk wat ze hier hebben gevonden: het perspectief is iets van de zintuigen en het rationele denken, maar de werkelijkheid kent altijd een onuitputtelijk aantal perspectieven en het is daar- om beter elk perspectief te laten vallen. Geen horizon, geen verdwijnpunt, gewoon het platte vlak zoals het zich aan de schilder voordoet – dat is het enige begin van de werkelijkheid zoals die is. Zoals Malevitsj eens schreef aan een vriend: ‘ Een eerste streek verf op een groot wit linnen doek: dat is een kosmische ervaring .’ Wat verder te schilderen? Kandinsky bracht ideeën mee van fauvisten , de ‘ kleurrijke wilden ’, die pure kleuren (los