Reflectie 2(2)05.vp

mythe maakt, die als alle gnostische mythen begint met een proloog in de hemel, zich op de aarde afspeelt en weer terug- keert tot zijn oorsprong. Wie aandachtig luistert naar de “Faust” van Berlioz, kan dit ook ervaren. Kennis van het hart Het bijzondere van dit boek is, dat het de cultuurgeschiedenis van Europa als een driestromenland beschouwt. In Athene werd de rede ontdekt; in Jeruzalem het geloof. Maar de oorsprong van de Gnosis ligt in Alexandrië. Daar is zij in het gebied van een vrijzinnig jodendom ontstaan en is altijd blijven bestaan, totdat zij uitmondde in Theosofie, Antroposofie en Rozenkruis. Met dit uitgangspunt heeft Gilles Quispel achttien zeer diverse auteurs samengebracht. Allen hebben zij de rijke, geestelijke stroming die de gnosis was en is, van hun kant belicht. Steeds gaat het om gnosis als de ´kennis des harten´, om de innerlijke ervaring die zich in beelden uitdrukt. “In deze bundel”, zegt Gil- les Quispel in zijn inleiding, “hebben de experts met de stukken aangetoond, dat de Gnosis van alle tijden is”. L.d.K. Gilles Quispel: Gnosis, de derde component van de Europese cultuur. Rozenkruis Pers, 2005 . De Keulse Mani-Codex De Keulse Mani-Codex is een fraai gebonden uitgave van Rozenkruispers en is vertaald en ingeleid door Johannes van Oordt en Gilles Quispel. Het heeft lang geduurd voordat het manicheïsme, de gnos- tisch-christelijke wereldreligie, die genoemd is naar Mani (216-276/7), in de westerse wereld voorwerp werd van serieus historisch en theologisch onderzoek. Gedurende de Middel- eeuwen sprak men wel van “manicheïsme”, maar dan als een huiveringwekkende naam voor vrijwel elke ‘ketterse’ mening. Uitgeverij In de Pelikaan heeft in samenwerking met Biblio- theca Philosophica Hermetica een schitterend, fraai geïllus- treerd boek uitgegeven. De namen van Van Oordt en Quispel staan borg voor een gedegen boekwerk, met een schat aan in- formatie. We zullen in een volgend nummer uitvoeriger aan- dacht schenken aan dit belangwekkende boek. L.d.K. Johannes van Oordt en Gilles Quispel: De Keulse Mani-Codex. Pelikaan, 2005 Korte vertelling van de antichrist Uitgeverij Perunboeken onderscheidt zich door wel zeer bijzondere boeken. Een daarvan is: “De korte vertelling van de antichrist” van Vladimir Solovjov, “één van de grootste geesten van heel Rus- land”, roemde Rudolf Steiner hem ooit. Daarbij merkte hij te- gelijkertijd op, dat Solovjov voor westerlingen “buitengewoon moeilijk te begrijpen is”. “Maar”, zo zegt hij verder, “Antro- posofen moeten hem echter leren kennen (...), ze zouden zich tot een zeker begrip van Solovjov moeten kunnen opwerken.” Solovjovs “Korte vertelling van de antichrist” heb ik, in een soort brochurevorm, al heel vaak gelezen. Van deze in Ne- derland vrij onbekende Russische filosoof/dichter (1900 over- leden) verscheen in 1900 ‘Drie gesprekken’, een apoca- lyptisch-christelijke geschiedenisduiding in verhaalvorm, waarvan een deel nu in bewerkte vertaling werd uitgegeven door de antroposofische uitgever, uitgegeven ter gelegenheid van Solovjovs 150ste geboortedag. Hoewel het boek welis- waar al in 2003 verscheen, wil ik toch graag aandacht vragen voor dit bijzondere boek. Behalve de ‘Korte vertelling van de antichrist’ bevat het boek enkele afzonderlijke bijlagen, die meer licht werpen op deze bijzondere filosoof. Nieuwe filosofie Over Vladimir Solovjov is veel te zeggen, meer dan in deze recensie mogelijk is. Misschien in een volgend nummer een artikel over hem. Solovjov (1853-1900) werd wel een van de grootste filoso- fen van de negentiende eeuw genoemd. Hij was de grondleg- ger van een nieuwe filosofie, die de verworvenheden van het Westerse denken met de in de “oostelijke” Kerk bewaarde, tra- ditioneel christelijke geloofswaarheden probeerde te verzoe- nen in een hogere synthese van wetenschap, filosofie, theologie en mystiek. Uitgever Ton Jansen zegt in een artikel, in het antroposofische tijdschrift Motief , over hem: “Leven en werk van Vladimir Solovjov overziend, blijkt hierin vooral een geest te leven die – zowel door het streven om het mysterie van Golgotha als belangrijkste gebeurtenis in de geschiedenis van de aarde te begrijpen, alsook door de intensiteit en warmte van de beleving – ten zeerste doet denken aan de geest van het vroege christendom. Daarbij kwam het voor Solovjov net als voor de eerste christenen niet alleen aan op het juiste begrip, maar vooral ook op de praktische verwerkelijking van het christendom in een rechtvaardige samenleving, waarin – om met Rudolf Steiner te spreken – ‘de onzichtbare Christus ko- ning is.” Vladimir Sergejevitsj Solovjov was een nogal opmer- kelijk en kleurrijk figuur in de tweede helft van de 19 de eeuw. Op 25-jarige leeftijd hield hij in Moskou een lezingencyclus over religieuze filosofie, juist op het moment dat het atheïsme bon ton was. Onder het publiek bevonden zich schrijvers als Dostojevski en Tolstoj, wier werk zich sindsdien in dialoog met Solovjov ontwikkelde. Solovjov zou later in Dosto- jevski’s roman `De gebroeders Karamazov’ figureren als de jonge monnik Aljosja, die de wereld intrekt om de universele liefde te prediken. Solovjov studeerde historische filologie, fysische mathematica, later rechten en godsdienst. Zijn leven is, mede door zijn visioenen, van ‘Sofia’, op- merkelijk te noemen. Driemaal in zijn leven overkwam So- lovjov de verschijning van deze vrouwelijke verpersoonlijking van de wijsheid, in Rusland, Engeland en Egypte. Sofia In zijn filosofie werkt Solovjov de idee van Sofia uit als de be- middelende persoon tussen de goddelijke Logos en de univer- sele mensheid. Via haar kan de mensheid de rol spelen van de ‘godmensheid’, de collectieve vorm van de individuele Logos, Jezus Christus. Geniale ideeën ‘De korte vertelling van de antichrist’ beschrijft de situatie in Europa in het begin van de 20 ste eeuw en daarin is Solovjov heel actueel. Het Europa van de 21 ste eeuw was een bond van min of meer democratische staten – de Verenigde Staten van Europa. In die tijd was er in dit niet bepaald spiritueel ingestel- de Europa een uitzonderlijk begaafde man die door velen als een soort supermens gezien werd. 26 Reflectie 2(2), juni 2005