Relfectie 5(1)voorjaar2008.vp

der binnen de eigen culturele context en in de eigen tijd, maar wie goed ziet, ontwaart eenzelfde Licht. Een beeld. Eens zag ik de prachtige glas-in-lood ramen in de kathedraal van Chartres. Blauw en rood vonkten helder in de duisternis van de hoge muren. Elk raam verschillend. Prachtig! Al die variatie in patronen en kleur. Maar toen open- baarde zich iets bijzonders, een ontdekking die ik nooit meer zou vergeten: ik raakte geboeid door het pure licht dat door alle ramen scheen. En door alle ramen scheen eenzelfde Licht. Dit is een ander gezichtspunt dan van de orthodoxie. Die kent geen verschillen en wil overal hetzelfde raam installeren. Maar dit is ook een ander gezichtspunt dan dat van de verge- lijkende godsdienstwetenschappen. Die vergelijken de patro- nen van de ramen en hun kleuren met elkaar. In een mystieke benadering is het enige wat telt: eenzelfde Licht in alle patronen onderkennen. culturele verschillen zullen er altijd blijven. Ook binnen de katholiciteit. Katholiciteit kan nooit betekenen dat al die verschillen in één strak georganiseer- de, dogmatisch afgebakende, eenduidig gecodeerde organisatie verdwijnen. Niet overal hetzelfde raam. Verschillen mogen er blijven. Zij vormen de schoonheid van de menselijke schepping. Maar door alle verschillen heen kan eenzelfde Licht worden waargenomen. Voor mij is dat de ware katholiciteit. * * * Wat is Esoterie? Gert Jan van der Steen Doel van dit artikel is om in kort bestek duidelijkheid te geven over het begrip “esoterie”. Dit begrip wordt vaak gebruikt binnen de Vrij-Katholieke Kerk, maar het is niet altijd duide- lijk wat daarmee wordt bedoeld. Dit artikel bespreekt eerst het woordgebruik, daarna de scholen en stromingen die esoterisch worden genoemd. Dan volgen een aantal karakteristieken, geordend volgens de aan- dachtsgebieden van de VKK: wijsheid en kennis, leven, inner- lijke ontplooiing, liturgisch ceremoniële viering en gemeen- schap. Tot slot wordt de relatie nagegaan met een aantal ver- wante onderwerpen. Woordgebruik Esoterie is een verzamelbegrip voor een breed scala aan le- vensbeschouwelijke stromingen en genootschappen die zich bezig houden met verborgen aspecten van de werkelijkheid. Het woord esoterie is afkomstig van het Griekse esoterikos en betekent “het inwendige” of “het verborgene”; dit in tegen- stelling tot het begrip exoterie, dat “het uitwendige” of “het openbare” betekent. Van Aristoteles werd verteld dat hij zowel esoterische als exoterische leringen onderwees. Het woord “esoterisch” was een tijd lang ook een synoniem voor de geheime leringen van Pythagoras. Later kreeg het in de geschiedenis van de filosofie de betekenis van onderwijs dat bedoeld is voor een selecte groep van discipelen of ingewijden. Het hedendaagse spraakgebruik sluit daarbij aan. Met “esoterisch” kan tegenwoordig ook bedoeld worden een on- derwerp waarover alleen specialisten goed kunnen spreken. Sinds enkele decennia zijn esoterische levensbeschouwin- gen onderwerp van academische studie. Omdat “esoterie” een verzamelbegrip is, wordt daar geprobeerd om onderscheidende karakteristieken te vinden voor de deelgebieden. Men is daar nog niet helemaal uit. Het onderzoek concentreert zich vooral op westerse esoterische bewegingen en op de invloed die zij op elkaar uitoefenen. Hanegraaff (Amsterdam) omschrijft de academische be- handeling van de esoterie als een studie van alternatieve of ge- marginaliseerde religieuze bewegingen of filosofieën. De aanhangers daarvan onderscheiden hun eigen geloven, praktij- ken en ervaringen van publieke, geïnstitutionaliseerde, religieuze tradities. Voor een levende beweging als de VKK lijkt het minder nuttig om haarscherpe definities na te streven. Het is mis- schien vruchtbaarder om essentiële ideeën te beschrijven die bruikbaar zijn voor de eigen ontwikkeling. Faivre (Parijs, zie Stuckrad, 2005) stelde een aantal karakte- ristieken voor waaraan alle esoterische levensbeschouwingen voldoen. Deze karakteristieken lijken bruikbaar voor ons doel. We zullen ze plaatsen binnen de 5 aandachtsgebieden van de VKK en ze, waar nodig, aanvullen met een aantal onderschei- dende ideeën die voor een deel ontleend zijn aan de Dictionary of Gnosis and Western Esotericism (Hanegraaff, ed., 2006), een bijna onuitputtelijke bron van kennis op dit gebied. Esoterische scholen en stromingen Onderzoekers geven de volgende zienswijzen, stromingen of scholen het etiket “esoterisch”: alchemie, antroposofie, astro- logie, gnosiek, hermetisme, kabbalisme, magie, mystiek, oc- cultisme, rozenkruisers, soefisme, theosofie, plus de al dan niet geheime bewegingen die hierop zijn gebaseerd. Sommige lezers zullen verrast zijn om hier bijvoorbeeld gnostiek, mystiek en theosofie genoemd te zien. We komen daar aan het eind van het artikel op terug. De verschillende stromingen hebben een lange traditie. Zij inspireerden elkaar in de loop der tijd. Ideeën ontwikkelden zich en benamingen werden anders. Sommige ideeën kunnen moeilijk in woorden worden uitgedrukt. Esoterie maakt daar- om gebruik van symbolen en beelden. Die kunnen meerduidig zijn waardoor miscommunicatie kan ontstaan, ook tussen mensen die voor esoterie open staan. In vroeger tijden werd esoterische kennis vaak verborgen gehouden, omdat zij betrekking heeft op een diepe geestelijk veronderstelde werkelijkheid die niet begrepen kan worden met het materialistisch ingestelde verstandelijke denken. Te- genwoordig is veel esoterische kennis openbaar, maar de aard ervan trekt nog steeds een eigen publiek. We zullen nu voor elk aandachtsgebied het esoterisch karakter beschrijven.